Ул 1922 елда Ялгызнарат авылында икенче бала булып дөньяга килә. 1937 елда Казан химия-технология техникумына укырга кереп, аны 1941 елда тәмамлый. Диплом алырга өлгерми кала – сугыш башлана. Беренче көннән үк аны фронтка алалар. Диплом урынына кулына химик-технолог белгечлеге алуы турындагы белешмә бирелә. Аны химик гаскәрләргә билгелиләр.
1943 елда Әхмәтзыя Әнисә Фәттәхетдинова белән очраша. Алар өйләнешәләр һәм сугыш ахырына кадәр бер частьтә хезмәт итәләр. Кызлары Зифинә ханым әйтүенчә, Әнисә Горький өлкәсеннән була, Мәскәүдә әтисе ягыннан апасында үсә. Немец самолетлары Мәскәүне бомбага тота башлагач, ул яшьтәшләре белән өй түбәләрендә дежур торып, янгын чыгаручы бомбаларны сүндерә. Аннары заводка алынып, «Молотов коктейльләре» – янып китүче сыекча тутырылган шешәләр әзерләүдә катнаша. Анда паек хакына 12шәр сәгать эшли.
Немецләр Мәскәүгә якынлашкач, Әнисә ахирәте белән фронтка кача. Алсыннар өчен үзен бер яшькә олыгайтып күрсәтә. Башта санитарка булып яу яланыннан яугирләрне чыгара, аннары фронтка эшелоннар озата. Нәкъ шул эшелоннарда ул алгы сызыкка күчерелгән Әхмәтзыя Шәкүров белән очраша да инде. Әхмәтзыя һәм Әнисә бер частьта хезмәт итә, Берлинга кадәр җитеп, җиңүне Галле шәһәрендә каршылыйлар. Шунда ук 1946 елның 9 маенда кызлары Зифинә туа. Әнисәне демобилизациялиләр, ә капитан Әхмәтзыяга гаиләсен туган ягына кайтару өчен отпуск бирелә.
Ялгызнаратка килгәч, алар Акбулат авыл Советында кызларының туган көнен терки. Ул вакытта Ялгызнарат авылы әлеге авыл Советы составында була. Әхмәтзыя хатыны белән кызын авылдагы әнисендә (әтисе Шәкүр Минәҗетдинов 1943 елда хезмәт армиясендә үлә) калдырып, арытабангы билгеләнеш өчен Мәскәүгә юллана. Аны Ерак Көнчыгышка җибәрәләр. Бер елдан соң ул демобилизацияләнә һәм туган ягына кайта. Аны Яңавыл сөт заводына директор итеп тәгаенлиләр. 1948 елда икенче кызлары Светлана туа. Шул ук елны Әхмәтзыя гаиләсе белән Пермь өлкәсенең Гремячинск шәһәренә китеп, шахтага эшкә урнаша. 1950 елда уллары Фәрит дөньяга килә. Шул ук елны Әхмәтзыяны Мәскәүгә чакыртып алалар һәм Шпицберген архипелагына командировкага җибәрәләр, ул анда өч ел эшли. 1954 елда дүртенче балалары Фаиз туа. Сугышта хәбәрсез югалган өлкән абыйлары хөрмәтенә кушалар аңа исемне.
1955 елда Әхмәтзыя гаиләсенә бәла килә – билгесез сәбәпләр белән хатынын кулга алалар. Алты ай дәвамында тикшерүләр бара. Әхмәтзыяга барлык акчасын, кыйммәтле әйберләрен сатарга туры килә. Моннан тыш, кече уллары Фаиз чиргә сабыша: кызамык нәтиҗәсеннән ишетми һәм йөрми башлый. Әнисәне, гаебен тапмыйча, 1956 елның мартында иреккә чыгаралар. Шунда ук Әхмәтзыя гаиләсен алып Пермь өлкәсенең Чусовой шәһәренә күченә. 1961 елда ул Казахстанга чыгып китә һәм Целиноград өлкәсендә шахтер булып эшкә урнаша. 1965 елда алар Джамбул өлкәсенә күченә.
1982 елда 60 яшендә, йоклаган чакта йөрәге туктап, бакыйлыкка күчә Әхмәтзыя Шәкүр улы. Бөек Ватан сугышы ветераны, Совет армиясе офицерының җиңел булмаган тормыш юлы шулай тәмамлана. Зифинә әтисен бик яратып искә ала. Аның әйтүенчә, әтисенең Пермь өлкәсендә яшәгәндә зур булмаган хуҗалыгы булган, ат караган, бакча үстергән. Буш вакытларында аты белән күрше бакчаларын сөргән, җәйләрен урманнан бүрәнәләр кайтарган, кышларын бура бураган, мал асраган. Матур итеп рәсем төшергән, грамоталы булган.
Әхмәтзыяның бар балалары да тормышта үз урынын тапкан. Зифинә Ташкент педагогия университетының чит телләр, Ташкент дәүләт университетының юрдик факультетларын тәмамлап, немец теле укытучысы һәм тәрҗемәче булып эшли. Гаиләсе белән Пермьгә күченеп, 2011 елга кадәр югары һәм урта уку йортларында юридик дисциплиналар һәм немец телен укыта, хәзер лаеклы ялда. Кызы Ирина Мәскәү автомеханика институтын тәмамлап, инженер-конструктор булып эшли, гаиләсе белән Киров шәһәрендә яши. Эльвира – икътисад фәннәре кандидаты, Манчестер, Прага һәм Палермо университетлары профессоры, Мәскәү хуҗалык һәм дәүләт идарәсе академиясенең Пермь филиалында икътисад һәм менеджмент кафедрасын җитәкли.
Әхмәтзыяның икенче кызы Светлана Пермь университетының геология факультетын тәмамлаган. 20 елдан артык «Тюменьгазпром» акционерлык җәмгыятендә эшләде. Тормыш иптәше белән ике ул тәрбияләп үстерделәр. Александр – югары квалификацияле юрист, Тюменьнең төзелеш оешмасында эшли. Леонид, Тюмень нефть һәм газ университетын тәмамлап, «Тюменьгазпром» акционерлык җәмгыятендә хезмәт куя.
Фәрит төзелеш техникумын тәмамлап, Кабардин-Балкар АССРында рудникта эшләде, 40 яшендә инфаркттан вафат булды. Улы Азат Ульяновск авиация заводында инженер булып эшли, Рәвил Тырнауз шәһәрендә яши һәм хезмәт итә..
Фаиз Ташкентта ишетү сәләтен югалтканнар өчен тәгаенләнгән мәктәпне, тегү училищесын тәмамлап, Үзбәкстанның Эчке эшләр министрлыгы ательесында тегүче булып хезмәт куйды. Ул бала чагыннан II төркем инвалид. Әлеге көндә өлкән апасы Зифинә белән Пермьдә яши.
Бу яугирнең язмышы авыррак була. Ул фронтка 1942 елның 9 мартында чакырыла. 776 СП, 214 СД составында сугыша. Шул ук елның җәендә әти-әнисенә хәбәрсез югалуы турында хат килә. Ә менә аның арытабангы язмышы турында бары тик 1952 елда гына билгеле була.
Баксаң, Барый кулга алынып, сугыш ахырына кадәр Германия концлагерьларында тотылган. Аларның берсендәге әсирләр, (бу вакытта анда Барый да була) америка гаскәрләре тарафыннан азат ителә. Совет хәрбиләрен җыялар һәм Советлар Союзында аларны беркем көтмәвен, хыянәтче буларак, төрмәгә утыртачаклар яисә атачакларын әйтеп, Америкага яшәргә барырга, гражданлык, эш һәм яшәү урыны бирергә вәгъдә итәләр. Бу тәкъдимне кабул итүчеләр аз булмый, Барый да ризалаша.
Аларны мунча кертеп, яңа кием бирәләр, корабльләргә утыртып, диңгез буйлап алып китәләр. Озак барганнан соң, Аргентинага җитәләр. Монда әсирләр шахтада эшләргә мәҗбүр була. Эш шартлары бик авыр, тәүлекләр буена һавага чыгармыйча, җир астында эшләтәләр, шунда ук ашаталар, 5-6 гына сәгать кенә йокларга ирек бирәләр. Нәтиҗәдә, бик күп әсирләр үлеп бетә. Исән калганнарын Чили территориясенә күчерәләр. Анда да алар шахталарда эшли. Монда чак кына яхшырак: 12 сәгать эшләгәннән соң, баракларда йокларга, поселок буйлап йөрергә, урындагы халык белән аралашырга рөхсәт бирелә.
Күпмедер вакыттан соң Барый һәм аның иптәшәләре качарга уйлый һәм Чилига килгән төрек корабле моряклары белән очрашалар. Болар корабльнең ташкүмер төялгән трюмында аларны Төркиягә кадәр алып барырга ризалаша. Портта аларны бер симез генә төрек үзенә ала. Күрәсең, корабльдәгеләрнең берсе әсирләрне коллыкка саткан була. Соңыннан төрек аларны маллар белән бергә яшәтә, иң авыр эшне башкарырга мәҗбүр итә. Моны күреп, Барый һәм аның иптәшләре кача, тик аларны этләр белән куып тотып, каты кыйныйлар, чылбырлар белән бәйләп, чокырга ташлыйлар. Алар янә кача. Артларыннан куа килгәндә дустын атып үтерәләр, Барый могҗиза белән генә исән калып, Совет илчелегенә барып җитә. Аңа туган ягына кайтырга ярдәм итәләр.
Хәрби трибунал карары белән Барый ике елга хокук төзәтү эшләренә җәлеп ителә. Ялгызнаратка ул 1952 елда кайтып төшә. Өйләнә, хатыны белән Пермь өлкәсенә Гремячинск шәһәрендә яшәгән ике туган абыйсы Әхмәтзыя Шәкүров янына барып төпләнә.
Тәүге көннәрдә абыйсы аларга шахтага урнашырга ярдәм итә, арытабан үзләренә аерым бүлмә бирәләр. 1954 елда кызлары Альбира туа. Барыйның хатыны яхшы хуҗабикә, эшчән, ягымлы һәм чибәр була. Әмма шулай да мәкалә героеның болай да аянычлы тормышы шулай ук аянычлы тәмамлана. 1965 елда фаҗигале вафат булган Барый Садыйк улының якыннары да көчле язмыш дулкыннарында кала. Әлбәттә, яугирнең сугыш салган яралары, күңел һәм тән газаплары, шул сәбәпле бозылган психикасы үз ролен уйнамый калмагандыр. Әйе, бик күпләрне бәхетсез иткән шул ул бу каһәрле сугыш, бик күпләрнең тормышларын пыран-заран китергән.
Ялгызнарат авылындагы ир-узаманының сугыш белән кыйратылган язмышы менә шундый була.
Өлфәт Хаҗиәхмәтов, туган якны өйрәнүче.
Мәкаләне язганда гаилә архивындагы материаллары белән ярдәм иткән Зифинә Шәкүрова-Каргиевага рәхмәтемне җиткерәм.